Κάθε σχεδιαστής προσπαθεί να δημιουργήσει μια αρμονική και συμμετρική σύνθεση, που να αποτυπώνει την κεντρική ιδέα της δουλειά του. Η συμμετρία στη δομή μιας σύνθεσης εξαρτάται από τον τρόπο διαχείρισης των επιμέρους οπτικών στοιχείων που την αποτελούν. Για το λόγο αυτό κάθε σύνθεση διέπεται από ένα σύνολο κανόνων που καθορίζουν την έκβαση του συνολικού αποτελέσματος, Οι 10 βασικότερες αρχές από τις οποίες εξαρτάται η αρμονική και συμμετρική διαχείριση ενός σχεδιαστικού έργου είναι οι παρακάτω:
Αρμονία (Harmony)
Ισορροπία (Balance)
Συμμετρία (Symmetry)
Ομαδοποίηση και Απόσταση (Proximity)
Ιεραρχία (Ηierarchy)
Στοίχιση (Alignment)
Αντίθεση (Contrast)
Επανάληψη και ρυθμός (Repetition and Rhythm)
Λευκός και αρνητικός χώρος (White & Negative space)
Απλότητα (Simplicity)
Αρμονία (Ηarmony) Η αρμονία σε μια σύνθεση εξαρτάται από δύο σημαντικούς παράγοντες. Ο πρώτος αφορά στη διάταξη των οπτικών στοιχείων της, ώστε να δημιουργεί ένα σύνολο με ενότητα και συνοχή. Μια αρμονική διάταξη εξαρτάται άμεσα από την ισορροπία και τη συμμετρία ανάμεσα στα στοιχεία αυτά. Ο δεύτερος παράγοντας αφορά στη χρωματική αρμονία του σχεδίου, η οποία δημιουργείται από τη συνετή χρήση του χρωματικού κύκλου, την επιλογή των χρωματικών σχημάτων και την τήρηση της χρωματικής ιεραρχίας.
Ισορροπία (Balance) Ο όρος ισορροπία αντιπροσωπεύει την ομοιόμορφη τοποθέτηση των οπτικών στοιχείων σε μια σύνθεση. Υπάρχουν τρεις τρόποι ισορροπίας και διάταξης. Ο συμμετρικός τρόπος ισορροπίας , ο ασύμμετρος και ο κυκλικός. Σύμφωνα με τον συμμετρικό τρόπο ισορροπίας (σχ.1) τα αντικείμενα είναι ομοιόμορφα, απόλυτα στοιχισμένα και έχουν τις ίδιες αποστάσεις μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται όλες οι συνθήκες ώστε το σχέδιο να διαβάζεται εύκολα και με ασφαλή τρόπο. Σύμφωνα με τον ασύμμετρο τρόπο (σχ.2), αντικείμενα διαφορετικού μεγέθους τοποθετούνται και στοιχίζονται έτσι ώστε να φαίνεται ότι μεταξύ τους υπάρχει μια αρμονική σχέση. Στην περίπτωση αυτή ακόμα και ο λευκός χώρος γύρω από τα στοιχεία αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Με τον τρόπο αυτό η ασύμμετρη ισορροπία δεν δείχνει χαοτική. Σύμφωνα με τον κυκλικό τρόπο ισορροπίας (σχ.3) τα στοιχεία της σύνθεσης οργανώνονται κυκλικά γύρω από ένα κεντρικό σημείο. Αποτελεί έναν αρκετά εντυπωσιακό τρόπο σύνθεσης, εφόσον τα στοιχεία ευνοούν μια τέτοια οργάνωση.
Συμμετρικός, ασύμμετρος και κυκλικός τρόπος ισορροπίας
Συμμετρία (Symmetry) Με τον όρο συμμετρία χαρακτηρίζονται οι συνθέσεις που έχουν αρμονικές αναλογίες, υιοθετούν μια τάξη και μεταδίδουν την ομορφιά και την τελειότητα. Η συμμετρία μπορεί να εφαρμοστεί σε μια σύνθεση, όταν τα οπτικά στοιχεία που την αποτελούν οργανώνονται γύρω από έναν οριζόντιο ή κάθετο κεντρικό άξονα. Μια τέτοια συμμετρική διάταξη, δημιουργεί χώρους οι οποίοι είναι ισορροπημένοι και ένα αισθητικό σύνολο που εκφράζει και μεταδίδει στον θεατή ησυχία και ασφάλεια. Αντίθετα, μια σύνθεση μη-συμμετρική παραπέμπει στην αταξία και την ανασφάλεια. Οι ασύμμετρες συνθέσεις προκαλούν αμφισβήτηση, απαιτούν από τον εγκέφαλο να αναλύσει τις διαφορές στη διάταξη και δραστηριοποιούν τα μάτια σε μεγαλύτερη κίνηση. Αν ο θεατής, μέσα στα λίγα πρώτα λεπτά, κουραστεί και χάσει το ενδιαφέρον του για την παρουσίαση ενός σχεδίου, η προσοχή του στρέφεται αλλού χωρίς να καταλάβει το μήνυμα του, δεν το αξιολογεί σωστά και δεν το θυμάται αργότερα. Σε ελάχιστες περιπτώσεις και μόνο όταν το θέμα είναι κατάλληλο, οι ασύμμετρες διατάξεις συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου σχεδίου.
Ιεραρχία (Ηierarchy)
Η ιεραρχία στη σύνθεση τονίζει τη σημασία που έχει κάθε στοιχείο σε σχέση με τα υπόλοιπα. Οι φόρμες ιεραρχούνται ως προς το σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα και τη θέση τους. Η αρχή αυτή αποτελεί ένα τρόπο καθοδήγησης της προσοχής και του ενδιαφέροντος του θεατή. Ανάλογα με την ιεράρχηση των στοιχείων η προσοχή του θεατή στρέφεται στα σημαντικά και στη συνέχεια κατευθύνεται με συγκεκριμένη πορεία προς τα επιμέρους.
Ομαδοποίηση και Απόσταση (Proximity)
Ένας σημαντικός παράγοντας για μια αρμονική σύνθεση είναι ο τρόπος με τον οποίο τα οπτικά στοιχεία που την αποτελούν, μπορούν να ομαδοποιηθούν και να σχηματοποιηθούν. Έτσι μια σύνθεση μπορεί να χωριστεί σε μικρότερες ομάδες ομοειδών στοιχείων με τις ανάλογες αποστάσεις μεταξύ τους.
Το ανθρώπινο μάτι λειτουργεί έτσι ώστε να οργανώνει τα στοιχεία μιας σύνθεσης σε ομάδες. Με τον τρόπο αυτό τα ελέγχει, τα αναγνωρίζει και τα διατηρεί στη μνήμη. Η διαδικασία αυτή επιταχύνεται όταν τα στοιχεία είναι ήδη οργανωμένα και ομαδοποιημένα.
Στοίχιση (Αlignment)
Στοίχιση είναι ο τρόπος με τον οποίο τα οπτικά στοιχεία μιας σύνθεσης οργανώνονται και ευθυγραμμίζονται. Με τη στοίχιση των οπτικών στοιχείων πετυχαίνεται η καλύτερη επικοινωνία μεταξύ τους αλλά και η άριστη εκμετάλλευση του περιβάλλοντα χώρου. Η στοίχιση δεν αφορά μόνο τα επιμέρους στοιχεία μιας ομάδας, αλλά όλα τα στοιχεία της σύνθεσης. Η οριζόντια, κάθετη και διαγώνια στοίχιση μπορεί να γίνει πιο εύκολα με τη χρήση πλέγματος (grid) ώστε να δημιουργηθεί ομοιομορφία και αρμονία.
Σχ.1 Πριν την στοίχιση. Σχ. 2 Στοίχιση με τη χρήση πλέγματος
Αντίθεση (Contrast) Σε ορισμένες συνθέσεις και μόνο όταν το θέμα το ευνοεί, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η αρχή της αντίθεσης. Σύμφωνα με αυτή, τα στοιχεία, που μεταφέρουν το μήνυμα ενός σχεδίου, προβάλλονται με τη δημιουργία ισχυρών αντιθέσεων. Πολλές φορές μάλιστα, το μήνυμα γίνεται τόσο ξεκάθαρο που δεν είναι ανάγκη να συνοδεύεται από ανάλογο κείμενο. Αντιθέσεις μπορούν να δημιουργηθούν με πολλούς τρόπους: • Διαφορετικά βάρη ανάμεσα σε κείμενα (σχ.1) • Διαφορετικό μέγεθος ανάμεσα στα στοιχεία (σχ.3) • Διαφορετικό χρώμα ή κενό (σχ.2)
Επανάληψη και ρυθμός (Repetition and rhythm)
Μια σύνθεση στηρίζεται στην επανάληψη όταν παρουσιάζει πολλά στοιχεία με το ίδιο μέγεθος και σχήμα. Σύμφωνα με αυτή, το πρωταγωνιστικό στοιχείο επαναλαμβάνεται όσες φορές χρειάζεται, ώστε να αποκτήσει κάποιο ιδιαίτερο νόημα. Με τον τρόπο αυτό το σχέδιο αποκτά ενότητα και συνοχή.
Όταν σε ένα σχέδιο τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται οργανώνονται σε σειρές και εμφανίζονται με περιοδικότητα τότε δημιουργείται ο ρυθμός και η αίσθηση της κίνησης.
Σε άλλες περιπτώσεις η επανάληψη χρησιμοποιείται με στόχο να δημιουργηθεί η ομοιομορφία σε μια σύνθεση. Επαναλαμβάνοντας ένα στοιχείο όπως το χρώμα λογοτύπου, ένα σχήμα, μια λεπτομέρεια κ.ο.κ., στα κατάλληλα σημεία, η σύνθεση αποκτά αρμονία.
Λευκός και αρνητικός χώρος (White and Negative Space)
Ο χώρος είναι ένα από τα βασικά δομικά στοιχεία μιας σύνθεσης. Ανάλογα το σχήμα και το μέγεθος του καθορίζεται ο τρόπος διάταξης των στοιχείων που την αποτελούν. Ως λευκός ή κενός χώρος καλούνται οι περιοχές της σύνθεσης που δεν έχουν καλυφτεί από κάποια στοιχεία. Είναι τα κενά διαστήματα που χρειάζεται η σύνθεση για να «αναπνέει».
Ο κενός χώρος εφαρμόζεται σε έργα οπτικής επικοινωνίας (αφίσα, φωτογραφία, διαφήμιση, εικονογράφηση κ.λπ.) που απεικονίζουν ένα ή περισσότερα αντικείμενα στο οποία ο καλλιτέχνης θέλει να δώσει έμφαση, δημιουργώντας ένα νοητό πλαίσιο γύρω από αυτά ή να εφαρμόσει την ψευδαίσθηση της κίνησης,
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, για παράδειγμα, αφήνοντας κενό χώρο προς την κατεύθυνση που κοιτάζει ένα εικονιζόμενο πρόσωπο, ή όταν απεικονίζει έναν δρομέα, προσθέτοντας λευκό χώρο μπροστά του, και όχι πίσω του, για να δείξει την κίνηση. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου πολλοί σχεδιαστές όπως ο Avinoam Noma Bar ή ο Tang Yau Hoong που εκμεταλλεύονται τον κενό χώρο προς όφελος της σύνθεσης. Τότε ο χώρος ονομάζεται αρνητικός, αποτελεί μέρος των στοιχείων της σύνθεσης και αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα ενισχύοντας το μήνυμα της σχεδίασης.
Απλότητα (Simplicity)
Εικόνες και σχέδια με ακαταστασία και «θόρυβο» μπορεί να αποσπάσουν την προσοχή του θεατή από τα κύρια στοιχεία της σύνθεσης και να τον δυσκολέψουν στην κατανόηση του κεντρικού της μηνύματος. Μειώνοντας κάθε περιττή πληροφορία από το περιεχόμενο, ο θεατής θα μπορέσει να επικεντρωθεί στα πρωτογενή αντικείμενα και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα κατανοήσει τον τρόπο που λειτουργούν μέσα στη σύνθεση.
Η αρχή της απλότητας μπορεί να εφαρμόζεται πάντα με τη βοήθεια ορισμένων απλών ενεργειών:
Μην χρησιμοποιείτε πολλά στοιχεία, γραμματοσειρές και χρώματα αφήστε χώρο αναπνεύσει το σχέδιο
Αναρωτηθείτε τι εκπροσωπεί αυτό που σχεδιάζετε; Ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεστε; Βρείτε την απάντηση σε όλα αυτά ώστε να χρησιμοποιήσετε μόνο τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την επικοινωνία.
Μην υπερβάλλεται το κοινό σε περιττές πληροφορίες και λεπτομέρειες. Με αυτό τον τρόπο στέλνεται ένα ξεκάθαρο μήνυμα χωρίς να το μπερδεύετε.
Στη φωτογραφία η ακαταστασία μπορεί να μειωθεί με τη χρήση φωτισμού, καθώς οι φωτεινότερες περιοχές της εικόνας τείνουν να κατευθύνουν την προσοχή.
Στην γραφιστική η χρήση πλέγματος μπορεί να οδηγήσει στην καλύτερη οργάνωση και επιλογή μόνο των αναγκαίων στοιχείων μιας σύνθεσης και με τη βοήθεια γραμμών, πλαισίων και χρώματος να κατευθυνθεί ο θεατής στην σωστή ανάγνωση του σχεδίου.
Στη ζωγραφική, ο καλλιτέχνης μπορεί να χρησιμοποιήσει λιγότερες λεπτομέρειες προς τις άκρες του σχεδίου.
Τελικά, αφαιρώντας τα περιττά στοιχεία, στην σύνθεση παραμένουν μόνο εκείνα που είναι απαραίτητα και που πραγματικά εξυπηρετούν στον σκοπό του μηνύματός της.
Επίλογος
Όλα όσα αναφέρθηκαν σε αυτό το άρθρο μπορεί να μοιάζουν με αναφορά σε κάποια θεωρία αλλά αποτελούν τους πρακτικούς κανόνες για μια καλή και ισορροπημένη σύνθεση. Παρατηρήστε τα έργα άλλων σχεδιαστών για να δείτε ποια, πότε και πως εφαρμόζουν τις αρχές αυτές. Φροντίστε, συνειδητά πλέον, να εφαρμόζεται σε κάθε σχέδιο μια ή ένα συνδυασμό από αυτές. Σκεφτείτε πως όσο διάστημα εσείς δεν το κάνετε, κάποιοι άλλοι το εφαρμόζουν ήδη.
Κείμενο, επιμέλεια άρθρου: Θοδωρής Μαστρογιάννης
Γραφίστας
Πηγή: http://graficnotes.blogspot.com